Osmanlı Döneminde Diyarbakır (9786052814031)

Uzun bir dönem, Osmanlı tarihi üzerinde yapılan çalışmaların ağırlık noktasını siyasi tarih ve özelliklemerkez teşkilâtı üzerine yapılan çalışmalar teşkil etmiştir. Ancak zamanla Osmanlı Devleti’nindiğer yönlerinin de bilinmesi gerekliliği ortaya çıktığından; sosyal ve iktisadi tarih üzerindeki çalışmalarda artmaya başlamıştır. Bu çalışmalarla birlikte, asırlar boyu çeşitli din-dil ve ırktan insanlarıbir arada bünyesi içerisinde barındıran bu devletin taşra teşkilâtının da incelenmesi, merkez teşkilâtınınbilinmeyen yönlerinin aydınlanması için bir zorunluluk haline gelmiştir.Osmanlı Devleti’nin her bakımdan en buhranlı dönemlerini oluşturan XVIII. veya XIX. yüzyıllar içerisindesiyasi, sosyal ve iktisadi tarihi üzerinde yapılan çalışmalar bir kenara konulacak olursa, taşrateşkilâtının konu edinildiği çalışmaların oldukça yetersiz olduğu görülecektir. Bu bakımdan klasikOsmanlı düzeninden Tanzimat’la öngörülen yeniden yapılanmaya geçişi belirleyen bir süreç içerisinde,Anadolu’nun önemli eyalet merkezlerinden bir tanesi olan ve Anadolu’nun siyasi ve ekonomiktarihinde önemli bir yere sahip, Diyarbakır hakkındaki tespitler büyük önem taşımaktadır.Zira Diyarbakır Eyaleti ve bu eyaletin merkezini teşkil eden Amid Sancağı, bütün Osmanlı hâkimiyetiboyunca önemini korumuştur. Diyarbakır eyaleti 1515 tarihinde Osmanlı hâkimiyetine katılmışve bu tarihten başlayarak, Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar, Diyarbakır şehri, Diyarbakır Eyaleti’ninmerkezini teşkil etmiştir. Eyalet yönetiminde görevli olan yöneticiler, aynı zamanda sancak ve şehiryönetiminden de birinci derecede sorumlu olmuşlardır. Bu sebeple bu eyalet ve sancak hakkındayapılacak olan tespitler, Osmanlı sosyal ve iktisadi tarihi açısından büyük bir önem taşımaktadır. Buçalışmada merkezi arşiv kaynaklarına da başvurulmuş ise de asıl istifade edilen kaynaklar ağırlıklıolarak Diyarbakır şer’iyye sicilleri olmuştur.Tarihî bilgi veren malzemeler, ihtiva ettikleri bilginin değerine göre kıymet kazanırlar. Bu açıdanbakıldığında tarihî kaynaklar içerisinde Ana kaynak adı verilen, gerek yazılı ve gerekse yazılı olmayankaynaklar ilk sırada gelmektedirler. Konuya Osmanlı tarihi açısından bakıldığında, döneminsosyal, iktisadî, askerî, siyasî ve benzeri pek çok konuda en önemli bilgileri veren Ana Kaynakların,yazılı kaynaklar olduğu söylenebilir.Osmanlı dönemine ait yazılı kaynakların büyük bir bölümü başta Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeolmak üzere, Türkiye’deki diğer arşiv ve kütüphanelerde (Başta Millî Kütüphane) bulunmaktadır.Bu kaynaklar içerisinde en önemlilerinden bir tanesi olarak kabul edebileceğimiz şer’iyye Sicilleri,Osmanlı tarih araştırmalarında büyük bir öneme haizdir. Osmanlı tarihi ile ilgili araştırmalarda,şer’iyye sicillerinin önemini artıran en başta gelen husus, bu kaynakların siyasî tarihin yanı sıraaskerî, kültürel, sosyal ve iktisadî yapı hakkında oldukça önemli bilgiler ihtiva etmeleri ve buna ilaveolarak, Osmanlı şehir tarihi araştırmalarında diğer kaynaklardan çok daha fazla bilgi vermelerindenkaynaklanmaktadır. Zira şer’iyye sicillerinden, bunların ait olduğu yerde yaşayan halkın; günlük hayatını,yiyecek ve giyecek fiyatlarını, çarşılarını, evlerini, o zamanki hukuk ve tatbikatını, vakıflarını,mahalle ve köylerini, örf ve adetlerini, devlet görevlileri ile olan münasebetlerini ve benzeri pekçok konuda bilgi edinmek mümkün olmaktadır. Bu bakımdan Şer’iyye Sicilleri Osmanlı şehir araştırmalarındaAna Kaynak olma durumundadır. Buna ilave olarak merkez arşivlerinde, bulunmasıgerekirken bir şekilde kaybolmuş belgelerin bir nüshası sicillere kaydedildiğinden, merkez teşkilatıaçısından da büyük önemi olduğu söylenebilir. Şer’iyye sicillerinin ihtiva ettiği büyük öneme rağmen,bu defterlerin katalog ve fihristlerinin bulunmaması, bugün için araştırmacıların işini zorlaştıranen önemli engeldir. Bu sebeple Osmanlı döneminde önemli bir eyalet merkezi olan DiyarbakırSicillerinin toplu kataloğu ve fihristleri hazırlanarak araştırmacıların hizmetine sunulmuştur.Bu çalışma hazırlanırken Osmanlı Devleti’nin önemli merkezlerinden birini teşkil eden Diyarbakırhakkında da çeşitli konularda önemli bilgiler verilmiştir. Tanıtım Metni